Onlangs volgde de langverwachte uitspraak van de Raad van State over het lozen van verontreinigd grondwater in de Nederrijn bij Wageningen. Dit grondwater is verontreinigd geraakt als gevolg van de werkzaamheden van de voormalige ENKA-fabriek te Ede. De Raad van State verklaarde het hoger beroep van Milieuwerkgroepen Ede en Mooi Wageningen ongegrond. Mooi Wageningen is hierover teleurgesteld. Het betreft dan met name het lozingspunt op de Nederrijn en het lozen van zeer zorgwekkende stoffen, zoals pentachloorfenol.
Lozingspunt
De ENKA-pijpleiding mondt uit aan de rand van een kribvak in de Nederrijn. Maar met een belangrijk verschil: de rand van een kribvak wordt door het waterschap gelijkgesteld met het midden van de rivier. Dit vooral juridische verschil van inzicht heeft verstrekkende gevolgen. Iedereen die weleens aan het eind van een krib naar de Nederrijn heeft staan kijken, zal uit eigen waarneming weten dat de stroming in het midden van de rivier zich anders gedraagt dan in het nabijgelegen kribvak. De stroming in het midden wekt een circulaire tegenstroom (neerstroming) op in de kribvakken.
Wij hebben in ons hoger beroep benadrukt dat het effect van de neerstroming bij het lozingspunt niet nader is onderzocht. Dit blijkt volgens ons uit de in de opdracht van het waterschap uitgevoerde studie van HKV/Deltares. Deze studie presenteert stromingsprofielen die wijzen op het risico van ophoping van de zeer zorgwekkende stof pentachloorfenol in drie kribvakken, inclusief havenmond.
Risico‘
Op basis van de neerstroom leiden onze berekeningen tot een andere uitkomst, waardoor de lozing zonder zuivering vooraf dan niet is toegestaan. Toch heeft de Raad van State ons pleidooi hierover niet gehonoreerd. De raad is van mening dat wij het lozingspunt in het midden van de rivier in onvoldoende mate hebben betwist. Dit ondanks onze berekeningen en het argument dat de Nederrijn vaak nauwelijks stroomt en bij aanhoudende droogte zelfs in lichte mate oostwaarts. In het laatste geval is het niet uitgesloten dat in de toekomst het op te pompen water van de Nederrijn in de stadgracht terecht komt met alle risico’s van dien. Achteraf gezien had het anders kunnen uitpakken. Wanneer wij, net als het waterschap, voor tienduizenden euro’s een adviesbureau in de arm hadden genomen om onze berekeningen ‘onafhankelijk’ te onderbouwen. Het moge duidelijk zijn: voor ons is dit financieel gezien geen haalbare kaart.
Kaderrichtlijn Water
De mogelijke ophoping van het kankerverwekkende pentachloorfenol in de kribvakken is volgens ons met een doelredenering weggecijferd. Zou er uitgegaan zijn van een lozingspunt aan de oever dan zou volgens de berekeningen de lozing in strijd zijn met de Kaderrichtlijn Water. Het Europese Hof van Justitie heeft namelijk in 2015 in het zogeheten ‘Wezerarrest’ uitspraak gedaan. Volgens dit arrest moet een lozing worden geweigerd wanneer er sprake is van een achteruitgang van de oppervlaktewaterkwaliteit of een goed ecologisch potentieel. Wij zijn van mening dat hiervan bij de lozing van vervuild Enka-grondwater sprake is. Helaas hebben wij dit juridisch niet hard kunnen maken.
Alternatief met zuivering
De ENKA-pijpleiding is na vele jaren getreuzel nog steeds niet aangelegd. Deze klus had allang geklaard kunnen zijn, want elke voorzuiveringsstap is eenvoudigweg modulair goed en goedkoop toe te voegen. Zo hebben wij altijd benadrukt dat een keuze voor het lozen in de Nederrijn met alle problemen die dat heeft voor het oppervlaktewater, niet nodig is. Er is een redelijk en betaalbaar alternatief: een eenvoudige actieve koolfiltratie. Die kan pentachloorfenol en andere ongewenste stoffen goedkoop uit het ENKA-grondwater halen. Dit dient de belangen van drinkwatervoorziening, recreatie en natuur volledig. Een oplossing die bovendien veel beter past binnen de beleidsdoelen van de Kaderrichtlijn Water.
Hoe nu verder
Inmiddels is er een initiatief gestart van verontruste Wageningers. Met oog op de komende Waterschapsverkiezingen willen zij een petitie tegen de ENKA-pijpleiding starten. Daar waar mogelijk zal Mooi Wageningen dit ondersteunen. Daarnaast is het saneringsbesluit van de provincie Gelderland inmiddels al acht jaar oud en niet actueel als het gaat om zeer zorgwekkende stoffen. Daarover zullen we met Gedeputeerde Staten als handhaver contact opnemen. Voorts zal er een aanlegvergunning (omgevingsvergunning) inclusief ontheffing Wet natuurbescherming moeten komen. Dan zal mogelijk opnieuw de schadelijkheid van zeer zorgwekkende stoffen aan de orde komen. Dat geldt, last but not least, overigens ook voor de eind oktober dit jaar aangekondigde aanscherping van de Kaderrichtlijn Water. Binnen twee jaar is de Europese Commissie voornemens om elke lozing van stoffen als pentachloorfenol voor 2027 te doen beëindigen. Er is nog hoop.
