Medio 2023 kwam het definitieve besluit om de aanleg van de ENKA-pijpleiding niet aan te leggen. Uit een actualisatieonderzoek bleek dat de verspreiding van schadelijke stoffen via het grondwater aanzienlijk minder was. De lozing van dit opgepompt vervuild grondwater van Ede naar de Nederrijn via een pijpleiding was niet meer nodig. De afgelopen twee jaar is wel nader onderzoek verricht naar de verspreiding van de verontreiniging in het grondwater. Eind dit jaar zullen de laatste onderzoeken gereed komen. Hierna, in de loop van 2027, komt er een nieuw saneringsplan. Lozing op de Nederrijn is niet meer aan de orde.

Terugblik

Als gevolg van de werkzaamheden van de voormalige ENKA-fabriek in Ede is het grondwater onder de fabriek ernstig verontreinigd. Het betreft vooral sulfaat maar ook zeer zorgwekkende stoffen, zoals pentachloorfenol (PCP), trichloorethyleen en mogelijk zelfs als bijproduct dioxines. Het waterschap, de provincie en de gemeente Ede wilden dit vervuild grondwater oppompen en ongezuiverd via een persleiding in de Nederrijn lozen. Dit leidde tot veel protest van bewoners- en milieugroepen, waaronder Mooi Wageningen. Na een actualisatieonderzoek bleek dat de verspreiding van de verontreinigingen gering en dientengevolge de risico’s voor de Edese woonwijken en de natuur in het Binnenveld meevielen. De afgelopen twee jaar is onderzoek uitgevoerd om de verontreinigingen met sulfaat, vluchtige organische chloorverbindingen (VOCl) en PCP nauwkeuriger in beeld te krijgen. Hiervoor zijn extra peilbuizen geplaatst. De verontreinigingscontour van deze verontreingen is nu goed afgebakend. Voor sulfaat zijn nog een aantal diepe peilbuizen tot 120 meter beneden maaiveld gepland; evenals peilbuizen nabij de natuurgebieden in het Binnenveld.

Sulfaatverspreiding

Omdat de afbakening van de sulfaatverspreiding nog niet helemaal in beeld is, is hiervoor nog geen verspreidingskaart beschikbaar. Wel heeft het sulfaat zich in meer zuidwestelijke richting verplaatst en naar een grotere diepte. Men verwachtte eerst een meer westelijke minder diepe verplaatsing, waardoor het sulfaat eerder in de woonwijk Rietkampen terecht zou kunnen komen. Oorzaak hiervan is dat nabij de stuwwallen de grondlagen veel schever zijn dan waarvan in het model was uitgegaan. En omdat de ENKA-fabriek in het verleden ook diepe grondwateronttrekkingen had, is mogelijk als gevolg van slechte afsluitingen, het sulfaat naar diepere lagen getrokken.

Verspreiding VOCl en PCP

Het grondwater met de verontreiniging VOCl en PCP is ook verder naar maximaal 35 meter onder maaiveld gezakt. De PCP-verontreiniging verspreidt zich langzamer dan de VOCl-verontreiniging, waardoor de contour kleiner is. Verder is de VOCl-verontreiniging mogelijk ook niet alleen ontstaan vanuit het ENKA-terrein. Ook in de Maandereng (Reehorsterweg) is een bekende VOCl-verontreiniging aanwezig die in het verleden wel is gesaneerd, maar vermoedelijk wel deels al naar de diepte was gezakt.

Mogelijke risico’s

Via de kweldruk van de stuwwal en de aanwezige drainage in de woonwijken Maandereng en Rietkampen kan het grondwater met de verontreinigingen naar het maaiveld komen. In de wijk Maandereng is de afvoer hiervan naar de verzamelvijvers buiten woonwijk, waardoor geen contactrisico aanwezig is. In de wijk Rietkampen kan de verontreiniging wel in de singels terechtkomen. De concentraties zijn ook hier zo gering waardoor geen gezondheidsrisico optreedt. Maar de verontreinigingen in de singels blijven wel ongewenst.

De verontreinigingen aan VOCl en PCP zullen naar verwachting de natuurgebieden in het Binnenveld niet bereiken. Met betrekking tot de sulfaatverontreiniging zal de komende maanden uit nader onderzoek moeten blijken of en zo ja in welke mate deze verontreiniging de natuurgebieden zal bereiken. Op basis van de huidige gegevens wordt ingeschat dat het sulfaat geen negatief effect zal hebben op de natuurgebieden.

Globale saneringsvisie

Uitgangspunt is om de komende jaren het grondwater periodiek te monitoren, zowel in de wijken als de natuurgebieden. Om de waterkwaliteit te verbeteren in de woonwijken kan in de verzamelvijver van de Rietkampen een helofytenfilter worden aangelegd. Dit is een natuurlijke manier van waterzuivering en is al regelmatig toegepast. Eventueel kan bij hogere concentraties het grondwater, voordat het in de singels terecht komt, al worden afgevoerd naar een helofytenfilter. Omdat voor de natuurgebieden geen bedreiging wordt verwacht, is hier alleen een intensief monitoringsprogramma van het grondwater voldoende. Indien op de lange termijn toch nog verontreinigingen in het grondwater de natuurgebieden zullen bereiken, dan komt hier mogelijk ook zuivering via een helofytenfilter in beeld. Maar, gezien de afhankelijkheid van deze gebieden van kwelwater en de complexe grondwaterstromen, zal hiervoor nog nader geohydrologisch onderzoek moeten plaatsvinden.

Planning

Na het afronden van het bodemonderzoek (eind 2025) zal nog een geohydrologische studie en ecologische toets plaatsvinden (in 2026). In afstemming met belanghebbenden, waaronder Mooi Wageningen, zal begin 2027 een saneringsplan worden opgesteld, waarna een vergunningsprocedure volgt (medio 2027).